ถนนแต่แรกในสงขลา

[หม่องวิน มอไซ]

ผมนั่งอ่านจดหมายเหตุระยะทางเสด็จพระราชดำเนินเลียบมณฑลปักษ์ใต้ พ.ศ. ๒๔๕๘ ของสักขี
ไปถึงฉบับที่ ๕ ไปถึงหน้า ๑๓๔ พบเรื่องที่น่าสนใจเกี่ยวกับถนนหนทางในสงขลาสมัยเกือบ ๑๐๐ ปีก่อน ครับ
ขอพิมพ์โดยรักษารูปแบบของต้นฉบับเดิมครับ

เสด็จจากโรงเรียนมหาวชิราวุธแล้วทรงรถพระที่นั่งยนตร์ ประพาศ
ตามถนนในเมืองสงขลาแทบทั่วไปทุกถนน. ถนนเมืองสงขลานี้มีมาก
สาย สายใหญ่กลางเมือง เรียกถนนไทรบุรี ถนนสายนี้ไปบรรจบ
ทางแยกไปถนนปัตตานี แล้วยังเลี้ยวเลยต่อไปทางอำเภอเหนือ
ตลอดไปจนถึงเมืองไทรบุรี เวลานี้มีรถยนตร์รับส่งคนโดยสารไปมา
อยู่ระหว่างเมืองสงขลากับไทรบุรี ตามวันกำหนด. แลมีถนนในที่
ประชุมชนค่อนเข้ามาทางทเลสาบสายยาวอีกสายหนึ่งมีชื่อเปน ๓ ตอน
ตอน ๑ ตั้งแต่แหลมทรายขึ้นมาถึงมุมป้อมเมืองเก่าเรียกชื่อถนน
วิเชียรชม ตั้งแต่ตลาดออกไปบรรจบถนนไทรบุรี เรียกถนนนครใน
ถนนนครนอก. ทางเหนือถนนไทรบุรีใกล้ทางรถไฟ มีถนนยาวอีก
สายหนึ่งเรียกถนนรามวิถี ตั้งต้นแต่แหลมทรายไปบรรจบถนน
ไทรบุรีเหมือนกัน. ที่ใกล้แหลมทรายชายทเลมีถนนขวางเรียกถนน
ชลเจริญไปต่อกับถนนราชดำเนินซึ่งตัดโอบหลังเขาน้อยวกมาบรรจบ
ถนนรามวิถีแลมีถนนซอยต่าง ๆ หลายแยกหลายทางเรียกชื่อตาม
นามเมืองต่าง ๆ ซึ่งเคยรวมอยู่ในบังคับบัญชาดูแลของข้าหลวง
เทศาภิบาลมณฑลนครศรีธรรมราช เช่น ชื่อเมืองในมณฑลปัตตานี
ซึ่งเคยเปนบริเวณเมืองแขก ๗ หัวเมือง คือ ถนนหนองจิก ถนนยะหริ่ง
ถนนราห์มัน ถนนยะลา ถนนสาย ถนนระแงะ แลมีถนนกลันตัน
แลถนนตรังกานู. ในชั้นใหม่นี้มีชื่อตามนามอำเภอ เช่น ถนนสะเดา
และถนนปละท่าเปนต้น และในขณะนี้กำลังจะทำถนนชายทเลสาบ
อีกสาย ๑

ตามถนนที่เสด็จ ชาวร้านชาวบ้านตกแต่งธงทิวแลตั้งเครื่อง
บูชา มีราษฎรออกมาชมพระบารมีแทบทุกหนทุกแห่ง ตามอาราม
ต่าง ๆ พระสงฆ์ออกมาที่ปรำน่าวัดสวดถวายไชยมงคล เวลาจวนค่ำ
เสด็จมาประทับในปรำป่าสนชายทเล มีทหารมหาดเล็กรักษา
พระองค์หมวด ๑ แตรสั้น ๒ รับเสด็จ อำมาตย์โท พระรำไพพงษ์
บริพัตร์ นายช่างประจำภาคในรถไฟสายใต้จัดได้ตัวสมเส็ดซึ่งได้
เลี้ยงไว้เชื่องแล้วขอพระราชทานถวาย

[หม่องวิน มอไซ]

ข้อที่น่าสงสัยคือ
๑. ถนนราชดำเนิน สร้างขึ้นในสมัยใด พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลใดเคยเสด็จ จึงตั้งชื่อถนนราชดำเนิน
๒. ถนนรามวิถี ปรากฏในจดหมายเหตุฯ พ.ศ. ๒๔๕๘ แสดงว่าสร้างก่อนหน้านี้ แต่เนื่องจากถนนสายนี้ตั้งใจสร้างขึ้นให้ทันกับการเปิดเดินรถไฟในปี พ.ศ. ๒๔๕๖ โดยรื้อกำแพงเมืองสงขลาด้านตะวันออกออก แล้วเอาอิฐหินที่รื้อถมเป็นถนนรามวิถี
การตั้งชื่อถนนว่า รามวิถี เนื่องจาก ร.๖ เสด็จฯ ครั้งใด หรือตั้งชื่อนี้เพียงเนื่องจากเป็นถนนที่สร้างในสมัย ร.๖
๓. "ขณะนี้กำลังจะทำถนนชายทเลสาบอีกสาย ๑" อาจหมายถึง ถนนแหล่งพระราม ?

[หม่องวิน มอไซ]

ส่วนถนนที่เปลี่ยนชื่อไปแล้วในปัจจุบันคือ
ถนนกลันตัน เปลี่ยนชื่อเป็น ถนนไทรงาม
ถนนตรังกานู เปลี่ยนชื่อเป็น ถนนชายเขา

[Singoraman]

อ.จรัส จันทร์พรมรัตน์ เคยนำเอกสารราชกิจจานุเบกษามาให้ผม ๑ ชุด (ยังหาไม่เจอ)
จำได้ว่าในเอกสารนั้นเรียกถนนสายหนึ่งในเมืองสงขลาว่า "ถนนนคร"
ยังไม่คำว่า "นอก" และ "ใน"
ถ้าไม่ใช่ถนน "แหล่งพระราม" ก็อาจเป็น "ถนนนครนอก" ครับ

[หม่องวิน มอไซ]

ถนนนครใน ถนนนครนอก ปรากฏแล้วในจดหมายเหตุระยะทางฯ พ.ศ. ๒๔๕๘ ครับ
เอกสารราชกิจจานุเบกษา ที่มีถนนนคร เฉยๆ นั้นคือ พระบรมราชโองการ ประกาศ ใช้พระราชบัญญัติสุขาภิบาลในตำบลตลาดเมืองสงขลา มณฑลนครศรีธรรมราช ร.ศ.๑๒๘ ซึ่งเป็นปลายสมัย ร.๕ ครับ


ที่น่าสังเกตคือ มีถนนริมน้ำ ด้วย แสดงว่า ถนนริมน้ำกลายมาเป็นถนนนครนอก ในเวลาต่อมา

[Singoraman]

นี่ซิของจริง

[หม่องวิน มอไซ]

เหลือ ถ.ราชดำเนิน กับ ถ.ราชดำเนินนอก (หน้าเทคโนฯ) นี่แหละครับ อ.Singoraman น่าสงสัยจังว่าตั้งชื่อไว้ตั้งแต่สมัยไหน

[Singoraman]

ในหนังสือที่ระลึก มหาวชิราวุธประมาณปี 2511 มีบทความระบุว่า
กำแพงเมืองสงขลาบางส่วนริมทะเลสาบสงขลา ไม่ได้เป็นแนวตรงแต่เป็นแนวโค้งเล็กน้อย
เมื่อตัดถนนนครนอกจึงทำลายกำแพงไปบ้าง
หาหนังสือเจอเมื่อไรจะคัดข้อความมาแสดงครับ

[วรชาติ]

ในจดหมายเหตุระยะทางเสด็จประพาสฯ นั้น  มีตอนหนึ่งกล่าวถึงว่าเสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรสถานีวิทยุโทรเลขสงขลา  ซึ่งในประวัติศาสตร์มีบันทึกไว้ว่า

วันที่  ๑๓  มกราคม  พ.ศ. ๒๔๕๖
เสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดสถานีวิทยุราดิโอโทรเลขไม่มีสาย  ที่ถนนสรรพสาตร  ตำบลปทุมวัน
โดยมีสถานีสงขลาเป็นสถานีรับช่วง  ร่วมกับสถานีในเรือรบหลวง ๓ ลำ
ทรงเปิดเครื่องยนต์ให้เกิดแรงไฟฟ้าใช้เครื่องราดิโอโทรเลขด้วยฝีพระราชหัตถ์
แล้วเสด็จยังห้องเครื่องราดิโอโทรเลข  ทรงกดสัญญาส่งประกายเรียกขานให้กระจายไปในนภากาศ
แล้วพระราชทานพระราชโทรเลขพระบรมราชโองการสั่งเปิดให้เจ้าพนักงานส่งไปยังสถานีสงขลา
แลสถานีเรือหลวงที่อยู่ในท้องทะเลรับพร้อมกัน
เมื่อสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมขุนลพบุรีราเมศวร์
สมุหเทศาภิบาลสำเร็จราชการมณฑลนครศรีธรรมราช
มีพระวิทยุโทรเลขกราบบังคมทูลตอบจากสถานีสงขลา  กับผู้บังคับการเรือรบหลวงในท้องทะเลหลวง
ได้มีราดิโอโทรเลขกราบบังคมทูลพระกรุณาแล้ว  จึงเสด็จพระราชดำเนินกลับ

ขอเรียนเป็นข้อสังเกตว่า ถนรามวิถี จะเกี่ยวข้องกับสถานีวิทยุโทรเลขสงขลาหรือไม่?  เพราะคำว่า "ราม" นั้นหมายถึง รามาธิบดี คือ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

ส่วนชื่อถนนาชดำเนินนั้น  เริ่มมีใช้เป็นครั้งแรกในตอนปลายรัชสมัยรัชกาลที่ ๕  เมื่อโปรดให้สร้างพระราชวังดุสิต  แล้วโปรดให้ตัดถนนจากพระบรมมหาราชวังไปยังพระราชวังดุสิต  จึงได้พระราชทานชื่อถนนสายนี้เป็น ๓ ตอน  ตามแนวถนน คือ ราชกำเนินใน  ราชดำเนินกลาง และราชดำเนินนอก  จากนั้นจึงเกิดความนิยมที่จะตั้งชื่อถนนราชดำเนินตามหัวเมืองต่างๆ 

ประเด็นที่อาจารย์หม่องวินตั้งข้อสังเกตว่า ถนนราชดำเนินนี้หมายถึงพระมหากษัตริย์พระองค์ใด  ในความเห็นส่วนตัวเชื่อว่า น่าจะเป็นล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๕  เพราะล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๖ เสด็จสงขลาครั้งแรกคราวตามเสด็จล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๕ ประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้ราว พ.ศ. ๒๔๓๓ หรือ ๓๔  แล้วมาเสด็จเมืองสงขลาอีกครั้งในปี ๒๔๕๘  ในปี ๒๔๖๐ไม่ได้เสด็จประพาสเมืองสงขลา  และปี ๒๔๖๗ เสด็จกลับจากประพาสมลายูแล้วแวะประทับแรมตำหนักเขาน้อย ๒ คืน  คือวันศุกร์ที่  ๑๐ - ๑๑  ตุลาคม  วันอาทิตย์ที่  ๑๒  ตุลาคม  ประทับรถไฟพิเศษเสด็จกลับกรุงเทพฯ 

ถ้าเป็นการที่ล้นเกล้าฯรัชกาลที่ ๕ เสด็จเมืองสงขลาก็น่าจะเป็นคราวเสด็จพระราชดำเนินกลับจากประพาสชวาประเทศ  ทรงแวะประพาสเมืองสงขลาเมื่อวันที่  ๒๐  กรกฎาคม  พ.ศ.  ๒๔๔๔  ซึ่งเป็นเวลาที่เจ้าพระยายมราช (ปั้น  สุขุม) เป็นข้าหลวงเทศาภิบาล

[วรชาติ]

สำหรับถนนนคร  ที่มีทั้งนอกและในนั้น  เดิมน่าจะมีเฉพาะถนนนคร  เมื่อมีการต่อถนนออกไปจากถนนนครเดิม  จึงเรียกถนนนครเดิมว่า นครใน  และส่วนที่ต่ออกไปใหม่ ก็เรียกว่า นครนอก

ในกรุงเทพฯ ก็มีถนนซางฮี้  เมื่อแรกตัดถนนซางฮี้จากแม่น้ำเจ้าพระยาไปถึงทางรถไฟสายเหนือ  ก็เรียกถนนสายนี้ว่า ถนนซางฮี้  พอต่อถนนออกจากทางรถไฟทางตะวันออกถึงอนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิในปัจจุบัน  ถนนซางฮี้เดิมจึงได้ชื่อว่า ซางฮี้ใน  และตอนที่ต่อใหม้ได้ชื่อว่า ซางฮี้นอก  ต่อมาในรัชกาลที่ ๖ โปรดพระราชทานชื่อถนนสายนี้ทั้งตอนในตอนนอกว่า ถนนราชวิถี  จากนั้นมาก็เลยมรชื่อถนนราชวิถีเพิ่มขึ้นตามหัวเมืองต่างๆ

[หม่องวิน มอไซ]

มีข้อสงสัยดังนี้ครับ
1) ราม หมายถึง ร.๖ โดยเฉพาะหรือไม่ เพราะ ร.๖ ทรงใช้พระนามแฝงในพระราชนิพนธ์ต่าง ๆ มักมีคำว่า ราม อยู่ด้วย
2) ถนนราชดำเนิน ตามหัวเมืองต่าง ๆ สร้างขึ้นตามธรรมเนียม หรือว่าเป็นเส้นทางที่พระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินผ่านแล้ว จึงตั้งชื่อว่า ราชดำเนิน

[วรชาติ]

ในพระราชปรารภตอนเปลี่ยนพระบรมนามาภิไธยจากพระบาทสมเด็จพระปรเมนทร  มาเป็นพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ  เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๙ นั้น  ล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๖ ทรงกล่าวไว้ว่า รามนั้นเป็นพระนามของพระมหากษัตริย์ไทยมาแต่โบราณ  มีความหมายถึงพระรามาธิบดี  แต่ในสมัยรัตนโกสินทร์พระมหากษัตริย์ที่ทรงใช้พระนามว่า รามนั้นเห็นจะมีแต่ล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๖ พระองค์เดียว  ที่เห็นทรงใช้มีอู่ ๒ แบบ คือ เวลาทรงเซ็นพระบรมนามาภิไธย ทรงใช้ ราม วชิราวุธ ป.ร.  หรือ ราม ร.  กับอีกแบบหนึ่งที่ทรงใช้ในเวลาที่ทรงเป็นทวยนาคารหรือพลเมืองของดุสิตธานี คือ นายราม  ณ กรุงเทพฯ

เรื่องถนนราชดำเนินตามหัวเมืองนั้น  ยังไม่เคยค้นคว้าว่า ตั้งขึ้นเป็นที่ระลึกในการเสด็จพระราชดำเนินหรือไม่  แต่เห็นชื่อถนนนี้มีทั้งที่ นครราชสีมา  และนครปฐม  เป็นชื่อถนนมาตั้งแค่ตรั่งรัชกาลที่ ๖ เสด็จแล้วครับ

แต่ถนนราชวิถีที่เชียงใหม่นั้น  ผมหลัก,นว่ามีการเปลี่ยนชื่อถนนจากเดิมมาเป็นราชวิถีเมื่อคราวรัชกาลที่ ๗ เสด็จเชียงใหม่ พ.ศ. ๒๔๖๙  กับอีกสายหนึ่งเปลี่ยนจากถนนวโรรส ที่เป็นชื่อเจ้านครเชียงใหม่ที่ตัดถนนสายนี้  เปลี่ยนมาเป็นถนนพระปกเกล้าเป็นเจ้า  ปัจจุบันถูกตัดลงเหลือแค่ถนนถนนพระปกเกล้า

เมื่อวานพบหลักฐานเพิ่มเติมว่า ล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๖ เคยเสด็จทางดรือไปขึ้นฝั่งที่สงขลาอีกครั้งเมื่อวันที่  ๑๙  เมษายน  พ.ศ. ๒๔๕๔  คราวนั้นเสด็จขึ้นบกที่สงขลาแล้วเลยไปประพาสตลาดหาดใหญ่  เวลาเย็นเสด็จประทับในเรือแล้วเสด็จออกจากสงขลาเลย  การเสด็จประพาสหัวเมืองชายทะเลคราวนี้ทำให้เกิดกองเสือป่าด้วยครับ

[หม่องวิน มอไซ]

นอกจากที่นครราชสีมาและนครปฐมแล้ว ที่นครศรีธรรมราชก็มีถนนราชดำเนินด้วยครับ

ร.๖ เคยเสด็จประพาสตลาดหาดใหญ่ด้วยหรือครับ ผมเองเพิ่งทราบจริง ๆ  :o
ณ เวลานั้นทางรถไฟยังสร้างไม่เสร็จ มีแต่ทางรถยนต์ คือ ถนนสงขลา-ไทรบุรี
(ถนนสงขลา-หาดใหญ่ ปรากฏภาพอยู่ในหนังสือ สยามตั้งแต่ยุคดึกดำบรรพ์ถึงสมัยปัตยุบัน ด้วยครับ)



ยิ่งฟัง ยิ่งน่าสนใจครับ

[วรชาติ]

รายละเอียดเสด็จประพาสสงขลาและหาดใหญ่ พ.ศ. ๒๔๕๔ จากราชกิจจานุเบกษาครับ

[วรชาติ]

ขยายภาพให้ใหญ่ขึ้นจะได้อ่านง่ายๆ ครับ

[วรชาติ]

หน้าที่ ๒ ครับ

[วรชาติ]

หน้าที่ ๓ ครับ  ในหน้านี้มีตอนหนึ่งกล่าวถึงสมเด็จพระบรมราชชนกกราบถวายบังคมลาออกไปทรงศึกษา  เพราะเมื่อล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๕ สวรรคตนั้น  เจ้านายที่ทรงศึกษาอยู่ที่ยุโรปต้องเสด็จกลับมาถวายพระเพลิงพระบรมศพทุกพระองค์ครับ  ในเอกสารชุดนี้มีข้อที่น่าสังเกตว่า พ.ศ. ๒๔๕๔ มีรถไฟสายสงขลาและหาดใหญ่แล้ว  และตำหนักเขาน้อยยังไม่ได้สร้างหรือยังสร้างไม่เสร็จ  จึงต้องประทับแรมในเรือพระที่นั่ง

[หม่องวิน มอไซ]

ผมเชื่อมาตลอดครับว่า วันแรกของการเปิดเดินรถไฟสายสงขลา-พัทลุง คือ วันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๖ (ค.ศ.1914)
เอกสารฉบับที่ อ.วรชาติ นำมาให้ชมนี้ นับว่าเป็นหลักฐานสำคัญยิ่งที่ระบุว่า ทางรถไฟช่วงสงขลา-น้ำน้อย สร้างเสร็จ เดินรถได้บ้างแล้ว
ในวันที่ ๑๙ เมษายน ร.ศ.๑๓๐ (ค.ศ.1911)
ก่อนหน้าวันเปิดเป็นทางการถึง ๒ ปีกว่าครับ  :o

ขอนำราชกิจจานุเบกษาฉบับนี้มาขยายให้ใหญ่ขึ้นอีกเพื่อให้อ่านง่ายนะครับ

[คนเขารูปช้าง]

ทำให้รู้เรื่องต่างๆ เกี่ยวกับสงขลาที่ไม่เคยรู้ในการเสด็จพระราชดำเนินมายังสงขลาและหัวเมืองปักษ์ใต้อื่นๆ ของทั้งล้นเกล้า ทั้ง ร.๕ และ ร.๖ กำลังติดตามด้วยความสนใจมากครับ สำหรับคนไม่ค่อยมีเวลาค้นเอง

[วรชาติ]

เส้นทางรถไฟสายสงขลานี้น่าจะเป็นเส้นทางสายแรกๆ ของทางรถไฟสายใต้ที่ทยอยก่อสร้างเป็นตอนๆ ครับ
เพราะรัฐบาลสยามเพิ่งจะตกลงกู้ยืมเงิน Federated Malaya States (FMS) เมื่อคราวล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๕ เสด็จประพาสยุโรปเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๐  การกู้ยืมเงินนี้มาเสร็จสมบูรณ์มีการลงนามในสัญญาเมื่อวันที่  ๑๕  มีนาคม  พ.ศ. ๒๔๕๑  ซึ่งสัญญากู้ยืมเงินฉบับนี้มีข้อตกลงลับว่า รัฐบาลสยามยินยอมให้ดินแดนในคาบสมุทรมลายูเป็นดินแดนในอารักขาของอังกฤษ  และสยามจะไม่ส่งกองทหารลงไปประจำตั้งแต่บางสะพานลงไป

เมื่อลงนามในสัญญากันแล้วอีกไม่ถึง ๑ เดือน   ล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๖ ซึ่งเวลานั้นยังเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ ได้เสด็จประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้ครั้งแรก  สมัยนั้นเปลี่ยนปี พ.ศ. กันในวันที่  ๑  เมษายนครับ

เรื่องทางรถไฟสายสงขลานี้ยังต้องค้นข้อมูลเพิ่มเติมต่อไปครับ

[Singoraman]

ครั้งรัชกาลที่ ๕ เสด็จสงขลา ปรากฏนามถนนในเมืองสงขลาที่พระองค์เสด็จผ่านด้วย
ชื่อ "ถนนบ้านขาม"
ใครเคยผ่านเอกสารชิ้นนี้บ้างครับ
ร่ำ ๆ ผมจะหมายถึง "ถนนนางงาม" หลายทีแล้ว แต่ไม่หาญ