ศาลาน้ำหน้าจวนเมืองสงขลา

[หม่องวิน มอไซ]

แนวถ่ายภาพ คือเส้นสีม่วงครับ

[หม่องวิน มอไซ]

เปรียบเทียบภาพดวงอาทิตย์ตกของท่านคนเขารูปช้างกับภาพท่าเรือรถไฟแล้ว
คิดว่าข้อสรุปของท่านคนเขารูปช้างถูกต้องครับ
ต้องเป็นประตูที่อยู่ใกล้กับกำแพงเมืองด้านใต้ จึงจะเห็นภาพแบบนี้ได้

[คนเขารูปช้าง]

ผมขอนำเสนอภาพชื่อประตูเมืองด้านริมทะเลสาบไล่จากใต้สุดไปทางทิศเหนือ จากสมุดภาพสงขลามหาวชิราวุธของคุณ เอนก นาวิกมูล เล่มนี้ครับ

[คนเขารูปช้าง]

ภาพแรกนี้ผมปรับ contrast , brightness ให้เห็นทิวเขาในทะเลสาบครับ
คิดว่าเป็นประตูอัคนีวุธครับ

เพิ่มรูปที่ไม่ปรับมากไปแต่เห็นทิวเขาไม่ชัดครับ

[คนเขารูปช้าง]

ต่อมาถัดขึ้นมาทางเหนือ ๑ ประตู คือประตูที่ผมคิดว่าเป็น ประตูศักดิ์สิทธิ์พิทักษ์ ครับ

[คนเขารูปช้าง]

ถัดมาทางเหนืออีก ๑ประตู สองภาพนี้เป็นประตูเดียวกันสังเกตุจากตำหนิบนข้างประตูที่ผมใส่สี่เหลี่ยมไว้ครับ
ผมคิดว่าเป็นประตูสุรามฤทธิ์ ครับ

[คนเขารูปช้าง]

ขอนำภาพเรือบรรทุกข้าวในทะเลสาบสงขลา จากสมุดภาพเล่มเดิมมาให้ชมกันที่ผมคิดว่าถ่ายจากริมทะเลสาบบริเวณ
ระหว่างตำแหน่งที่ตั้งของประตูเมืองอัคนีวุธ กับประตูศักดิ์สิทธิ์พิทักษ์

ขอแถมด้วยภาพทางอากาศที่ผมขีดตำแหน่งลูกศรสีเหลืองที่คิดว่าเป็นจุดถ่ายภาพเรือบรรทุกข้าวในทะเลสาบครับ

[Singoraman]

ขอบคุณทุกท่านที่ช่วยให้ "ตาแจ้ง" ขึ้นอีกมาก

[หม่องวิน มอไซ]

ต้องขอบคุณท่านคนเขารูปช้างครับที่พิสูจน์ทราบ (identify) หาตำแหน่งภาพถ่ายประตูเมืองเมื่อร้อยกว่าปีที่แล้วออกมาอย่างเป็นรูปธรรม
จิ๊กซอว์รูป"สงขลาแต่แรก"ของเราเริ่มเห็นเป็นภาพออกมาแล้วครับ

ในสารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต้ พ.ศ.๒๕๒๙ นั้น ได้ระบุตำแหน่งของประตูต่าง ๆ ไว้พอเป็นแนวดังนี้ครับ



ซึ่งบางอย่างก็สอดคล้องกับภาพสเก็ตช์แผนผังป้อมและประตูเมือง บางอย่างก็คลาดเคลื่อนไปบ้าง คงต้องหาทางสืบสวน (investigate)
สอบทาน (verify) กันต่อไปครับ

[หม่องวิน มอไซ]

สารคดีเสด็จประพาสต้น ถือเป็นการบุกเบิกสารคดีโทรทัศน์เชิงประวัติศาสตร์และโบราณคดีท้องถิ่นไทย ที่สถาบันอุดมศึกษาร่วมกับภาคเอกชนผลิตออกมาให้ชาวบ้านทั่วไปได้รับชมกันเป็นซีรี่ส์ครับ ทำให้ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นเป็นเรื่องไม่น่าเบื่อ

มีอีกรายการหนึ่ง ผมชอบดูรายการ"พินิจนคร"ของคุณจ๊อบ นิธิ สมุทรโคจร ที่นำเอาผลงานวิจัยทางประวัติศาสตร์และโบราณคดีมาวิเคราะห์หาตำแหน่งที่ตั้งของเมืองเก่า หลายสัปดาห์ก่อนได้ดูตอนวิเคราะห์หาตำแหน่งของพระราชวังปฐมนคร ที่จังหวัดนครปฐม ซึ่งมีหลักฐานเพียงภาพถ่ายเก่าของวัง และคำบรรยายไม่กี่ประโยค และสันนิษฐานกันว่าที่ตั้งของวัง อยู่บริเวณอาคารเทศบาล (เทศบาลสร้างทับที่ที่เคยเป็นวังมาก่อน)

ต่อมามีการทุบเทศบาล เพื่อไปสร้างใหม่ที่อื่น นักโบราณคดีก็เข้ามาขุดแต่ง ขุดค้นอยู่ระยะหนึ่ง พบว่ามีซากอิฐปูนที่เป็นฐานรากของตึกโบราณจริง ๆ ครับ แต่จะเป็นของวังปฐมนครจริงหรือไม่ ก็คงต้องศึกษากันต่อไป
ผมเองเวลาเข้าเมืองนครปฐม ก็มักจะหาโอกาสผ่านไปชะโงกดูผลงานการขุดค้นอยู่บ้างเหมือนกัน ตอนนี้คงขุดค้นเสร็จแล้ว เพราะเริ่มละทิ้ง ปล่อยให้หญ้าขึ้นรกบ้างแล้ว

ไม่รู้ว่าทางคุณจ๊อบ สนใจจะมาพินิจ(เทศบาล)นครสงขลาบ้างหรือเปล่านะครับ รอดูอยู่  ;D

พวกเราที่นี่ทุกท่าน แม้ไม่ใช่นักประวัติศาสตร์ โบราณคดีโดยอาชีพ แต่ก็ถือเป็นนักศึกษาค้นคว้า"สงขลาแต่แรก" ทำงานด้วยใจรัก ผลงานเลยออกมาให้ตื่นเต้นได้เรื่อย ๆ
นี่ถ้ามอบหมายให้ไปศึกษาขุดค้น โดยได้รับเงินงบประมาณสนับสนุนและต้องทำงานตามกรอบเวลา ต้องส่ง paper ไปตีพิมพ์ในวารสารวิชาการ อย่างที่นิสิตนักศึกษาที่มหาวิทยาลัยผมนั่งเครียดกันอยู่ตอนนี้ ผลงานอาจไม่ออกมาดีเท่านี้ก็ได้ครับ (ฮา)

[หม่องวิน มอไซ]

ผมศึกษาผลงานการวิเคราะห์ของท่านคนเขารูปช้างแล้ว มีข้อคิดเห็นเพื่อการต่อยอดในอนาคตดังนี้ครับ
๑. หากประตูเมืองด้านตะวันตกมีทั้งหมด ๖ ประตูจริง แสดงว่าค้นพบภาพถ่ายและตำแหน่งแล้ว ๔ ประตู ขาดอีก ๒ ประตู
๒. ประตูที่มีภาพถ่ายทั้ง ๔ ประตูนี้ มีจุดเด่นคือ มองไปทางทะเลสาบ ๓ ประตู เห็นทะเลอย่างชัดเจนไม่มีสิ่งบดบัง แสดงว่าประตูทั้ง ๓ นี้มีทางทะลุออกสู่ทะเลสาบได้โดยตรง
๓. อีก ๑ ประตู ไม่มีภาพถ่ายออกไปที่ทะเลสาบ คือ ประตูหน้าศาล มีแต่ภาพถ่ายย้อนกลับมา เห็นศาล (จวนเก่า) ทั้งนี้อาจเป็นด้วยเหตุผลที่ว่า ให้มุมมองที่สวยกว่าถ่ายย้อนออกไปทางทะเล ซึ่งอาจจะติดเสา อาคารต่าง ๆ และที่สำคัญคือ อาจจะโดน"ศาลาน้ำหน้าจวนเมืองสงขลา"บังทะเล ดูรกรุงรัง เลยไม่มีใครถ่ายภาพมาก็ได้
๔. อีก ๒ ประตูที่ไม่มีภาพให้เห็นนั้น อาจเคยมีภาพแต่สูญหายไป หรือไม่เคยมีภาพก็ได้ โดยที่ ๒ ประตูนี้ อาจเป็นประตูที่มองไปแล้วไม่เห็นทะเล เพราะมีบ้านเรือนริมทะเลบัง เพราะเป็นประตูที่อยู่บริเวณตัวตลาด (ตัวเมือง) ที่มีอาคารหนาแน่นแล้วตั้งแต่สมัยนั้น ช่างภาพจึงไม่ได้สนใจถ่ายภาพไว้ เพราะถ่ายออกไปก็ติดบ้านคน นอกจากนี้ถ้าหันหลังให้ทะเลสาบ เพื่อถ่ายย้อนเขามาในเมือง อย่างประตูหน้าศาล ก็ทำได้ยากอีก เพราะถนนแคบไม่สามารถถอยห่างออกไปให้ได้ระยะพอถ่ายประตูทั้งประตูได้ เพราะมีบ้านคนด้านหลัง (ด้านทะเลสาบ) ขวางอยู่
๕. ประตูอัคนีวุธ ซึ่งเชื่อกันว่าอยู่ที่ถนนยะลาตัดถนนนครนอกนั้น ไม่ได้หันไปทางทิศตะวันตกตรง ๆ ๒๗๐ องศา แต่น่าจะทำมุมเอียงลงไปทางตะวันตกเฉียงใต้ ตามแนวโค้งของถนนนครนอก ด้วยเหตุนี้จึงมองไม่ค่อยเห็นทิวเขา อย่างที่ท่านคนเขารูปช้างพยายามปรับแสงของภาพให้เห็นทิวเขาครับ

[หม่องวิน มอไซ]

 8)
ที่จริงผมเจอประตูเมืองที่ถูกรื้อทิ้งแล้วครับ เมื่อหลายวันก่อน วางพิงฝาบ้านอยู่ครับ
ยกประตูนี้เป็นกรอบไปวางที่ริมทะเลสาบ คงพอจะพิสูจน์สมมุติฐานของท่านคนเขารูปช้างได้นะครับ
(ล้อเล่นครับ)

[หม่องวิน มอไซ]

นี่ครับ สาเหตุที่ประตูอัคนีวุธ ซึ่งเชื่อว่าอยู่ที่ถนนยะลา (ถนนที่ตรงกับหน้าวัดกลางพอดี) มองออกไปเห็นแต่ทะเลเวิ้งว้าง
ไม่เห็นภูเขาครับ

ลักษณะแผนที่ภูมิประเทศชุด L7018 ของกรมแผนที่ทหารนี้ ถ้าเอาไปทำเป็นภาพสามมิติ
แล้วใช้เทคนิคการรังวัดทางวิศวกรรมโยธา
เอาระยะห่างจากจุดที่ตากล้องยืน มองทะลุประตูที่กว้าง ๔ ศอก สูง ๕ ศอก ไปยังภูเขาที่อยู่ห่างออกไป ๑,๗๐๐ เมตร
ก็จะยิ่งสอบทานกลับได้ครับ ว่าที่กล่าวไว้ในสารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต้ กับภาพถ่ายจากหนังสือสมุดภาพสงขลา มหาวชิราวุธนั้น
สอดคล้องตรงกันหรือคลาดเคลื่อนไปจากผลการวิเคราะห์ของท่านคนเขารูปช้าง

สนุกดีครับ เหมือนตามหาเพชรพระอุมา อย่างที่อาจารย์ Singoraman บอกจริง ๆ
(ที่จริงยังไม่เคยอ่านเลยครับ เพชรพระอุมา ซื้อมากลัวจะไม่มีเวลาอ่านจนจบ ชุดนึงราคานับหมื่นบาทน่ะครับ  :D)

[หม่องวิน มอไซ]

เอาล่ะครับ มาพิสูจน์กันครับ
เอาประตูนี้เป็นตัวอย่างก็แล้วกันครับ เห็นแนวภูเขาเป็นคลื่นรูปตัว S เป็นเอกลักษณ์ดี
(ด้านซ้ายต่ำ แล้วค่อย ๆ ลาดชันขึ้นแล้วลดตกลงมา แล้วขึ้นอีกรอบไปทางขวา)



ประตูในภาพข้างบนนี้ สมมุติว่าเป็นประตู X มีการวิเคราะห์ไว้แบบนี้ครับ
๑. ท่านคนเขารูปช้างคิดว่าประตู X ในภาพ เป็นประตูศักดิ์สิทธิ์พิทักษ์
๒. สารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต้บอกว่า ประตูชื่อ ศักดิ์สิทธิ์พิทักษ์ นั้นอยู่ที่ถนนยะหริ่ง
๓. แผนผังประตูเมือง บอกว่า ประตูชื่อ ศักดิ์สิทธิ์พิทักษ์ นั้น เดินตรงไปจะเจอประตูวัดกลาง (วัดมัชฌิมาวาส) พอดี
ซึ่งก็คือ ถนนยะลา ซึ่งพิสูจน์แล้วว่า ประตูที่ถนนยะลานั้น มองออกไปจะเจอทะเลเวิ้งว้าง ไม่เห็นภูเขา
ดังนั้นในเบื้องต้น ภาพถ่ายประตู X ไม่ได้ถ่ายที่ถนนยะลา ครับ

สมมุติฐานเบื้องต้น ผมจึงเชื่อท่านคนเขารูปช้างว่า ในภาพถ่ายประตู X นั้น ชื่อประตูศักดิ์สิทธิ์พิทักษ์ และอยู่ที่ถนนยะหริ่ง
(เชื่อตามสารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต้)

[หม่องวิน มอไซ]

พิจารณาภาพถ่ายประตู X พบว่า
๑. ถ่ายในช่วงใกล้เที่ยง ไม่ค่อยมีเงาของชายคาหรือเงาของตัวบ้าน ชาวบ้านที่นั่งรอรับเสด็จอยู่ จึงพยายามเบียดกันเข้าไปหลบอยู่ในเงา แดดร้อนแรงมาก
๒. พระเจ้าอยู่หัวเสด็จมาตามถนนนครใน ตำแหน่งของช่างภาพจึงอยู่ที่ถนนนครใน ส่วนประตูเมืองอยู่ริมตะวันออกของถนนนครนอก
๓. ประตูเมืองกว้าง ๔ ศอก ( ๒ เมตร)
๔. ระยะทางจากกล้องไปยังยอดเขาข้างหลัง ประมาณ ๑,๗๐๐ เมตร
๕. ประตู X ห่างจากถนนนครในที่ช่างภาพยืนอยู่ ๓๕ เมตร

ดังนั้นเมื่อช่างภาพยืนอยู่ที่ถนนนครใน มองทะลุกรอบประตูเมืองกว้าง ๒ เมตรไปยังภูเขาที่ห่างออกไป ๑,๗๐๐ เมตร จะมองเห็นภูเขาได้เป็นระยะทางประมาณ ๑๐๐ เมตร

จากนั้นจึงนำค่าที่ได้มาลากเส้นลงในโปรแกรม Google Earth โดยเส้นสีม่วงที่เห็น คือเส้นที่ลากผ่านกึ่งกลางถนนยะหริ่งไปยังภูเขาข้างหลัง
ซึ่งพบว่า ตรงกับวัดสุวรรณคีรีพอดีครับ

[หม่องวิน มอไซ]

จากนั้นลากเส้นสีเหลือง ๑ เส้น บรรจบกันที่ถนนนครใน
เกิดระยะห่างที่ถนนนครนอก (ประตูเมือง) ๒ เมตร และเกิดระยะห่างบนภูเขา ๑๐๐ เมตร
ผลปรากฏว่า...

[หม่องวิน มอไซ]

สรุปว่า แม้จะคลาดเคลื่อนไปทางขวาบ้างเล็กน้อย
แต่"จุดเปลี่ยนเว้า"รูปตัว S หรือ สูง-ต่ำ-สูง ก็อยู่ในกึ่งกลางกรอบที่วิเคราะห์พอดีครับครับ
(สังเกตว่า ช่างภาพก็ไม่ได้ยืนอยู่กลางถนนเป๊ะ แต่ยืนค่อนไปทางทิศเหนือ (ขวามือ) เล็กน้อย
ทำให้เห็นภาพภูเขาด้านหลังค่อนไปทางด้านใต้ได้อีกเล็กน้อยครับ

ดังนั้น การวิเคราะห์ของท่านคนเขารูปช้าง ว่าภาพถ่ายประตู X นั้น เป็นประตูที่อยู่ลำดับที่ ๒ นับจากทิศใต้
เป็นอันว่าถูกต้องครับ
และถ้ายึดตามสารานุกรมวัฒนธรรมภาคใต้ ประตูลำดับที่ ๒ จากทิศใต้นี้ คือประตูชื่อศักดิ์สิทธิ์พิทักษ์
ตรงตามที่ท่านคนเขารูปช้างบอกครับ  ;D

[หม่องวิน มอไซ]

ด้านข้างของประตูเมือง มีช่องระบายอากาศด้วยครับ  ;D
ดูตรงอักษร C เห็นมีช่องดำ ๆ อยู่ด้วย
แต่ประตูเมืองจำลอง ยังไม่เห็นมีใครทำช่องนี้ไว้
อาจไม่ทันสังเกต หรือมองข้ามความสำคัญไปก็ได้ครับ

[คนเขารูปช้าง]

เป็นที่น่าสังเกตุครับว่าการสร้างหลังคาซุ้มประตูเมืองสงขลามีหลากหลายแบบครับ
- หลังคาซุ้มประตูเป็นแบบเก๋งจีนชั้นเดียวบ้าง สองชั้นซ้อนกันบ้าง ด้านริมทะเลสาบจากทิศใต้ขึ้นมาสองประตูเป็นแบบหลังคาชั้นเดียว
- ช่องระบายลมใต้หลังคาทำเป็นช่องเฉยๆบ้าง บ้างก็ทำเป็นลูกกรงลวดลายแบบจีน(น่าจะเป็นกระเบื้องเผาสีเขียวๆ แบบบ้านแถว นครนอก นครใน)

คิดว่ามีการทยอยก่อสร้างในเวลาต่างๆกัน และช่างจีนต่างๆคนกันครับ
   

[หม่องวิน มอไซ]

สรุปว่าใน ๑๐ ประตู มีภาพถ่ายเหลือให้เห็นเพียง ๔ ประตูเท่านั้นนะครับ (ด้านตะวันตกทั้งหมด)
ประตูเมืองจำลองที่บ้านบน ผู้ออกแบบคงใช้จินตการเสริมเพิ่มจากภาพประตูสุรามฤทธิ์นะครับ เพราะมีภาพถ่ายเห็นองค์ประกอบชัดมากที่สุด


ขอบคุณภาพโดยท่าน"พี่"

[หม่องวิน มอไซ]

ในหนังสือจดหมายระยะทางไปตรวจราชการแหลมมลายู ร.ศ.๑๒๑ พระนิพนธ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์
กล่าวถึงประตูเมืองเพียงประตูเดียว คือ ประตูไชยยุทธชำนะ ดังนี้

เช้า ๓.๑๕ ขึ้นรถไปกับเทศาทางถนนตลาดใหญ่ ตรงไปออกมุมกำแพง ตัดที่ถนนเลยไปออกใหม่ทางด้านใต้เมือง แล้วเลี้ยวลงข้างตวันออกไปตามถนนริมกำแพงนอก ถึงประตูไชยยุทธชำนะแล้วเลี้ยงลงใต้อีก ตามทางไปเมืองไทร...
พอเวลา ๓.๓๐ ถึงวัดศาลาหัวยาง (ซึ่งเป็นวัดพระยาเม่น^๑สร้าง ดูภายนอกเหมือนจะทำดี มุงกระเบื้องเคลือบด้วย)...
๓.๔๐ ถึงคลองสำโรง หยุดรถที่นี้ เพราะตพานเล็กข้ามไม่ได้ จึงลงจากรถเดินข้ามสพานไป พอลงเชิงสพานทางโน้นถนนก็เปนสองแพร่ง แยกห่างกัน ๒๐ ดีกรี โดยประมาณ แยกขวาฝ่ายเหนือเปนทางไปเมืองไทร แยกซ้ายฝ่ายใต้เปนทางไปเมืองแขก ๗ เมือง มีป้ายปักว่า "ทวีวิเชียรรัถยา" (แปลว่าถนนพระยาวิเชียรสองคน^๒ ทำสองชั่ว)
---------------------------------
^๑ พระยาเม่น คือ พระยาวิเชียรคิรี (เม่น ณ สงขลา) ต่อมาเป็นเจ้าพระยาวิเชียรคิรี
^๒ พระยาวิเชียร ๒ คน พระยาวิเชียรคิรี (ชุม) และพระยาวิเชียรคิรี (ชม ณ สงขลา)

[คนเขารูปช้าง]

ผมขอนำภาพตัดส่วนจากแผนที่ ๒๔๗๘ มาประกอบ พระนิพนธ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์
จะเห็นว่าคนสมัยก่อนท่านเขียนแผนที่ละเอียดจริงๆ สะพานข้ามคลองสำโรงแคบกว่าถนนมากก็เขียนไว้เช่นนั้นจริงๆครับ